Дзяржаўная ўстанова адукацыі
“Стайская сярэдняя школа Лепельскага раёна”
Тэма: Рэлігія і міфалогія ўсходніх славян
Тухта Наталля Пятроўна,
настаўнік гісторыі,
вышэйшая кваліфікацыйная
катэгорыя
Тэма: Рэлігія і міфалогія ўсходніх славян
Мэта: характарыстыка вераванняў старажытных жыхароў Беларусі
Задачы:
- пазнаёміць вучняў з язычніцкай рэлігіяй і міфалогіяй усходніх славян, верай у варожых і спрыяльных чалавеку духаў;
- развіваць мову, уменне тлумачыць гістарычныя тэрміны, раскрываць прычынна-выніковыя сувязі паміж гістарычнымі падзеямі;
- выхоўваць уяўленне аб ролі веры ў жыцці стражытнага чалавека
Тып урока: вывучэнне новага матэрыялу
Абсталяванне: Гісторыя Беларусі са старажытных часоў да сярэдзіны XIII ст.: Вучэбны дапаможнік для 6 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай мовай навучання / Пад рэдакцыяй Г.В. Штыхава, Ю.М. Бохана. – Мн., 2011; індывідуальныя карткі для вучняў па вывучэнні новага матэрыяла, карткі з дыферэнцыраванымі заданнямі і адказамі, прэзентацыя да ўрока, электронная версія інтэрактыўнай гульні па абагульненню ўрока.
Ход урока.
Арганізацыйны этап
Дзень добры, сядайце, калі ласка.
Вас запрашаю на ўрок, нібыта ў казку,
Жадаю шчасця, поспехаў, дабра
І сонечнага веснавога цяпла.(1 слайд)
II. Этап актуалізацыі вопыту вучняў
Вашай увазе прапануецца крыжаванка, разгадаўшы якую, паспрабуем вызначыць тэму ўрока (крыжаванка змешчана на картках, якія раздаюцца вучням)
Разгадванне крыжаванкі
1. Атрад узброеных і спецыяльна абучаных ваеннай справе людзей (дружына).
2. Кіраўнік роду або племя, самы вопытны чалавек (старэйшына).
3. Продкі сучасных літоўцаў і латышоў, да прыходу славян засялялі значную тэрыторы Беларусі (балты).
4. Натуральны падатак, які плацілі князю залежныя людзі (даніна).
5. Усходнеславянскія плямёны, якія пражывалі ў балоцістай мясцовасці на поўдні Беларусі (дрыгавічы).
6. Паданне аб легендарных герох, багах, аб паходжанні розных з’яў прыроды (міф).
7. Ваенны правадыр племені, уладар княства (князь).
У выдзеленых клетачках атрымаліся словы РЭЛІГІЯ, МІФ. Зыходзячы з гэтых слоў, сфармуліруйце тэму ўрока?(2 слайд)
Вызначце задачы ўрока
Знаёмства з планам (запіс на дошцы)
1. Культ продкаў
2. Духі
3. Язычніцкія багі
4. Свяцілішчы
5. Абрады
6. Міфы
У канцы ўрока адкажам на пытанне: Чаму нашы продкі верылі ў духаў і мноства багоў, складалі міфы?
2
4 5
3 7
1 6
Аперацыйна-пазнавальны этап.
Культ продкаў (тлумачэнне настаўніка)
Нашы продкі з глыбокай старажытнасці верылі, што ў чалавека ёсць душа. Такое рэлігійнае ўяўленне вучоныя называюць анімізмам. Існавала перакананне, што душы людзей і пасля іх смерці маглі ўплываць на жыццё жывых. У родавым грамадстве вельмі важнай была падтрымка сваякоў. Толькі разам людзі маглі весці гаспадарку і супрацьстаяць ворагам. Пашанай карысталіся старыя людзі, старэйшыны, бо яны пражылі доўгае жыццё і былі вопытнымі. Славяне верылі, што нават пасля смерці, старэйшыны роду дапамагаюць сваім нашчадкам. Так зарадзіўся культ продкаў. Душы памерлых ахоўвалі род і ўсяляк спрыялі яго росквіту. Да нашага часу захаваўся вокліч «Чур мяне!». Калісьці ім заклікалі на дапамогу продкаў. Чур — гэта і ёсць продак. Ад гэтага слова паходзіць назва далёкіх продкаў — «прашчуры». Душы продкаў трэба было схіліць да сябе. Таму ім прыносілі ахвяры, у іх гонар наладжвалі піры. Да нашага часу захаваўся звычай памінання памерлых продкаў.
Калі мы памінаем продкаў? (адказы вучняў).
Духі
Славяне верылі, што ўвесь свет, які іх акружае населены духамі. Таму яны пакланяліся агню, сонцу, дрэвам, камяням і рэкам. З існаваннем веры ў духаў вы ведаеце з урокаў беларускай літаратуры. Вам прапануецца віктарына “Пазнайце духа па апісанні”. (Кветка з пялёсткамі: вучні адрываюць пялёсткі, на якіх запісаны загадкі. Чытаюць іх і адгадваюць).
Сівавусы, згорблены, я залёг між цінай.
І гадамі грэюся – сплю на дне ракі.
Твар травой аблытаны, быццам павуцінай,
Засыпаюць грудзі мне жоўтыя пяскі. (Вадзянік)
Выходзіць здань дзіўная з віру
І творыць варожбы свае.
Сцюдзёная льецца вадзіца
Па целе з распушчаных кос,
А вочы блішчаць, як дзве зоры,
А вочы глядзяць да нябёс. (Русалка)
Ходзіць велікан па лесе,
А слядоў няма на снезе. (Лесавік)
Хатні дух, гаспадар і заступнік. (Дамавік)
Жыхар і гаспадар лазні.
З ахвотай парыцца і мыецца.
За дрэнныя ўчынкі карае
Гарачым парам і пужае рогатам. (Лазнік)
Клапоціцца пра ўрадлівасць палёў і лугоў.
Адпужвае шкодных насякомых.
Людзей, якія працуюць апоўдні,
Можа пакараць сонечным ударам. (Палявік)
Сядзібны дух, які жыве ў хляве. Пры сімпатыі да сваіх гаспадароў песціць і чысціць кожную скаціну, заплятае коням грывы, носіць ваду вёдрамі, падкладвае паболей корму. (Хлеўнік)
1. Язычніцкія багі
Вучні расказваюць пра язычніцкіх багоў, з якімі яны пазнаёміліся самастойна
ПРЫЁМ ПАМЕТКІ НА ПАЛЯХ
Вучні чытаюць матэрыял падручніка “Свяцілішчы” з паметкамі на палях (галачка – мне гэта вядома, + - новае, ? – невядомае) і рыхтуюцца апісаць ілюстрацыю на с.67 згодна пытанняў.
1. Дзе маліліся багам і прыносілі ім ахвяры?
2. Што ўяўлялі свяцілішчы?
3. Растлумачце паняцце ідал
4. Чаму багам прыносілі ахвяры?
(Праверка выканання задання)
Вучні чытаюць матэрыял падручніка “Абрады” і дапаўняюць тэкст з пропускамі.
У старажытнасці жыццё чалавека суправаджалі … (абрады). Гэта спецыяльныя рытуальныя дзеянні пры нараджэнні, вяселлі, смерці чалавека. Асаблівую ўвагу нашы продкі надавалі пахавальнаму абраду. Да X ст. … (спальвалі) нябожчыкаў, пазней – хавалі ў зямлю. Разам з нябожчыкам змяшчалі яго … (рэчы) – верылі ў замагільнае жыццё. Пахавальны абрад складаўся з памінальнай ежы і … (трызны) – гульні або спаборніцтва ў гонар нябожчыка. Каляндарныя абрады былі цесна звязаны з … (земляробчымі) работамі. Цікавымі абрадамі суправаджаліся святы такія як Купала, Дажынкі, Зажынкі. Людзі верылі, што абрадамі можна паўплываць на сілы … (прыроды).
(праверка выканання задання)
Фізкультхвілінка
Перуну – паклонімся, Ярылу памолімся , Сварогу - паклонімся, хорсу памолімся і г.д.
Настаўнік:
Славяне ў дахрысціянскі перыяд не валодалі рэлігіяй, адзінай для ўсіх плямёнаў. Аднак іх рэлігійныя уяўленні пра прыроду, навакольнае асяроддзе, стыхіі вельмі блізкія адзін аднаму. Гэта дазваляе казаць пра існаванне ў старажытных славян адмысловай народнай веры - ЯЗЫЧНІЦТВА. Што азначае “язычніцтва”? Я “зычу естество”, гэта значыць: “я агучваю прыроду”. Гэта вельмі добрае слова. У чым сіла язычніцтва? Жыць з прыродай у адзінстве, не спрабаваць яе заняволіць.
Ва ўсе часы людзей цікавіла пытанне пра паходжанне жыцця. Міфы пра нараджэнне свету, дзеяннях багоў стваралі ўсе народы планеты.
V. Замацаванне ведаў
Вучням прапаноўваецца інтэрактыўная інтэлектуальная гульня ў выглядзе прэзентацыі, якая абагульняе веды, атрыманыя на ўроку.
VI. Дамашняе заданне
§13, індывідуальнае заданне: падрыхтуйце паведамленне аб адным са старажытных святаў або абрадзе.
VII. Рэфлексія “Адным словам”
- Закончыце сказ адным словам:
Прайшоўшы ўрок – гэта…
На гэтым уроку я…
Дадатак 1
| ІМЯ БОГА | Апекуном чаго быў? |
|
| Бог навальніцы, грому, маланкі |
|
| Бог сонца і агню |
|
| Бог дажджу |
|
| Бог сонца |
|
| Бог жывёлагадоўлі |
|
| Бог веснавой урадлівасці |
|
| Заступніца жанчын, жаночых заняткаў |
| Лада | Багіня кахання і прыгажосці, юнацтва і плоднасці, апякунка шлюбу |
| Лёля | Багіня вясны і дзявочага хараства |
| Мара (мора) | Багіня смерці |
| ІМЯ БОГА | Апекуном чаго быў? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Дадатак 2
1. Дзе маліліся багам і прыносілі ім ахвяры?
2. Што ўяўлялі свяцілішчы?
3. Растлумачце паняцце ідал
4. Чаму багам прыносілі ахвяры?
Дадатак 2
1. Дзе маліліся багам і прыносілі ім ахвяры?
2. Што ўяўлялі свяцілішчы?
3. Растлумачце паняцце ідал
4. Чаму багам прыносілі ахвяры?
Дадатак 2
1. Дзе маліліся багам і прыносілі ім ахвяры?
2. Што ўяўлялі свяцілішчы?
3. Растлумачце паняцце ідал
4. Чаму багам прыносілі ахвяры?
Дадатак 2
1. Дзе маліліся багам і прыносілі ім ахвяры?
2. Што ўяўлялі свяцілішчы?
3. Растлумачце паняцце ідал
4. Чаму багам прыносілі ахвяры?
Дадатак 2
1. Дзе маліліся багам і прыносілі ім ахвяры?
2. Што ўяўлялі свяцілішчы?
3. Растлумачце паняцце ідал
4. Чаму багам прыносілі ахвяры?
Дадатак 2
1. Дзе маліліся багам і прыносілі ім ахвяры?
2. Што ўяўлялі свяцілішчы?
3. Растлумачце паняцце ідал
4. Чаму багам прыносілі ахвяры?
Дадатак 2
1. Дзе маліліся багам і прыносілі ім ахвяры?
2. Што ўяўлялі свяцілішчы?
3. Растлумачце паняцце ідал
4. Чаму багам прыносілі ахвяры?
Дадатак 3
У старажытнасці жыццё чалавека суправаджалі … . Гэта спецыяльныя рытуальныя дзеянні пры нараджэнні, вяселлі, смерці чалавека. Асаблівую ўвагу нашы продкі надавалі пахавальнаму абраду. Да X ст. … нябожчыкаў, пазней – хавалі ў зямлю. Разам з нябожчыкам змяшчалі яго … – верылі ў замагільнае жыццё. Пахавальны абрад складаўся з памінальнай ежы і … – гульні або спаборніцтва ў гонар нябожчыка. Каляндарныя абрады былі цесна звязаны з … работамі. Цікавымі абрадамі суправаджаліся святы такія як Купала, Дажынкі, Зажынкі. Людзі верылі, што абрадамі можна паўплываць на сілы …. .
Дадатак 3
У старажытнасці жыццё чалавека суправаджалі … . Гэта спецыяльныя рытуальныя дзеянні пры нараджэнні, вяселлі, смерці чалавека. Асаблівую ўвагу нашы продкі надавалі пахавальнаму абраду. Да X ст. … нябожчыкаў, пазней – хавалі ў зямлю. Разам з нябожчыкам змяшчалі яго … – верылі ў замагільнае жыццё. Пахавальны абрад складаўся з памінальнай ежы і … – гульні або спаборніцтва ў гонар нябожчыка. Каляндарныя абрады былі цесна звязаны з … работамі. Цікавымі абрадамі суправаджаліся святы такія як Купала, Дажынкі, Зажынкі. Людзі верылі, што абрадамі можна паўплываць на сілы …. .
Дадатак 3
У старажытнасці жыццё чалавека суправаджалі … . Гэта спецыяльныя рытуальныя дзеянні пры нараджэнні, вяселлі, смерці чалавека. Асаблівую ўвагу нашы продкі надавалі пахавальнаму абраду. Да X ст. … нябожчыкаў, пазней – хавалі ў зямлю. Разам з нябожчыкам змяшчалі яго … – верылі ў замагільнае жыццё. Пахавальны абрад складаўся з памінальнай ежы і … – гульні або спаборніцтва ў гонар нябожчыка. Каляндарныя абрады былі цесна звязаны з … работамі. Цікавымі абрадамі суправаджаліся святы такія як Купала, Дажынкі, Зажынкі. Людзі верылі, што абрадамі можна паўплываць на сілы …. .
Дадатак 3
У старажытнасці жыццё чалавека суправаджалі … . Гэта спецыяльныя рытуальныя дзеянні пры нараджэнні, вяселлі, смерці чалавека. Асаблівую ўвагу нашы продкі надавалі пахавальнаму абраду. Да X ст. … нябожчыкаў, пазней – хавалі ў зямлю. Разам з нябожчыкам змяшчалі яго … – верылі ў замагільнае жыццё. Пахавальны абрад складаўся з памінальнай ежы і … – гульні або спаборніцтва ў гонар нябожчыка. Каляндарныя абрады былі цесна звязаны з … работамі. Цікавымі абрадамі суправаджаліся святы такія як Купала, Дажынкі, Зажынкі. Людзі верылі, што абрадамі можна паўплываць на сілы …. .
Дадатак 4
I узровень (5-6 балаў)
1. Выберыце правільны адказ
Адзін з галоўных багоў славян:
а) Ярыла, б) Вялес; в) Пярун.
2. Пералічыце духаў, якім пакланяліся славяне.
3. Напішыце імя старажытнагрэчаскага бога, якому людзі пакланяліся гэтак сама, як Перуну.
4. Праверце правільнасць свайго адказу з узорам настаўніка.
II узровень (7-8 балаў)
1. Напішыце слова-сінонім да слова язычніцтва.
Язычніцтва -
2. Растлумачце, чаму славяне стараліся задобрыць сваіх багоў і наладжвалі ў іх гонар розныя святы, прыносілі ім дары.
3. Праверце правільнасць свайго адказу з узорам настаўніка.
III узровень (9-10 балаў)
1. Растлумачце, чаму славяне стараліся задобрыць сваіх багоў і наладжвалі ў іх гонар розныя святы, прыносілі ім дары.
2. Чаму ўсходнія славяне спальвалі нябожчыка разам з некаторымі рэчамі, якімі ён карыстаўся пры жыцці.
3. Праверце правільнасць свайго адказу з узорам настаўніка.
Адказы I узровень
1. в
2. вадзянік, дамавік, русалка, лазнік, палявік, лесавік
3. Зеўс
Адказы II узровень
1. Мнагабожжа
2. Бо ад багоў залежаў добры ўраджай, перамога ў вайне, вылечванне ад хваробы .
Адказы III узровень
1. Бо ад багоў залежаў добры ўраджай, перамога ў вайне, вылечванне ад хваробы .
2. Верылі ў замагільнае жыццё. Рэчы спатрэбяцца чалавеку на тым свеце.
- Чаму нашы продкі верылі ў духаў і мноства багоў, складалі міфы і легенды?
