"Махамбеттің өмірі мен шығармашылығы"

Сабақтың тақырыбы: Махамбет Өтемісұлының өмірі мен шығармашылығы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:Махамбет Өтемісұлының өмірі мен шығармашылығынан мағлұмат беру, ақындық шеберлігін таныту,оқушылардың танымдық біліктілігін арттыру,өлеңдерін талдау.

Дамытушылық.Оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын оқу мен жазу арқылы дамыту.

Тәрбиелік. Оқушылардың елін,жерін, Отанын шексіз сүюге, қорғауға тәрбиелей отырып, Махамбет бойындағы ерлікті,ақындықты оқушы санасына ұялату.

Сабақтың әдісі:«Ой шақыру», «Топтастыру», «Сатылай талдау», «5 жол өлең» т.б.

Пәнаралық байланыс:тарих, музыка.

Психологиялық дайындық:

Қазақ тілім - өз тілім, ана тілім.
Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.
Қастерлейді ұл – қызың мәңгі сені,

Болашағым, бақытым, дара тілі

Сабақ барысы: 1. Ұйымдастыру

• Кезекшімен сұхбат.

• “Ой шақыру”. «Қақпаға доп соғу» әдісі.

• Жаңа сабақ:«Білімдіге дүние жарық»

• Сынып тапсырмалары:

• Қолдану (төменгі сыныпта өткен ақын өлеңдерін мәнерлеп жатқа айту)

• Сатылай кешенді талдау

• «Жүйріктен жүйрік озар жарысқанда» (мақалдан жарыс)

• «Елінің қамын ойлаған патриот» ойтолғау жазу. (1минут)

• Сергіту: ән «Батырлар ұраны»

• «Бес  жолды  өлең   құрастыру»   әдісі

• Сөзжұмбақ «Махамбет»

• Топтастыру әдісі «Махамбет»

• Бекіту:«Зымыран сұрақтар»

• Үйге тапсырма

• Бағалау

l. Үй тапсырмасын пысықтау

«Қақпаға доп соғу» әдісі 7 минут. Қақпашы ортаға шығып ,оқушыларға доп лақтыру арқылы сұрақ жаудырады,кім жауап береді, өз қақпасын қорғағаны.(Төреші ойын аяқталғаны туралы белгі береді)

ll. Жаңа сабақ: Зерттеу әдісі бойынша оқушылар өздері жаңа тақырыпты баяндайды.

Сыныпта тапсырмалар:

Қолдану: 5 – 8- сыныптарда өткен ақын өлеңдерінен кім өлең шумақтарын жатқа айтып бере алады? Оқушылар жаттаған өлеңдерін айтады

(Осыдан кейін оқушылар түс таңдау арқылы топқа бөлінеді)

lll. Талдау. Сатылай кешенді талдау «Мен- құстан туған құмаймын» өлеңі

1.Авторы – Махамбет Өтемісұлы

2.Тақырыбы – елі үшін еңіреген ер Исатайдың қаһармандық тұлғасы. Автордың бұл өлеңдегі негізгі тақырыбы – қазақ қамы үшін қан майданға тайсалмай қатысқан батырдың ерліктері мен жауынгерлік тұлғасы.

3. Жанр түрі – Поэзия (өлең)

4. Идеясы – батырдың көзсіз ерлігін, көркем сымбатын, сабырлы, әрі ойлы, парасатты жан екенін және серілігін дәріптей отырып, оған деген сағынышын білдіру.

5. Тармақ - өлеңнің әр жолы. 35 тармақты.

Бунақ – белгілі бір дауыс ырғағымен бөлінуі. 2-3 бунақты.

8.Буын саны – сөз құрамындағы дауысты дыбысқа байланысты. 7,8,9 буынды.

9.Ұйқас түрі. Ұйқас дегеніміз - өлеңнің бітім, мазмұнымен тамырлас келіп, оған ерекше саз, әуен беретін өлең тармақтарындағы сөздер үндестігі. Қара өлең ұйқасы

10.Өлеңнің тәрбиелік мәні аса жоғары. Ел үшін ерлік істеуге шақырады.

Қызғыш құс Өлеңін сатылай кешенді талдау.
1.Авторы- М.Өтемісұлы XIX ғасырдағы ең көрнекті ақын.
Батыс Қазақстан облысы,Орда ауданында дүниеге келген.Әділетсіздік пен теңсіздікке қарсы шығып,шаруаларды көтеріліске бастаған белсенді ұйымдастырушы.
2.Тақырыбы-азаттық үшін күрескен ақынның өз тағдыры.
3.Жанр түрі – поэзия (өлең)
4.Идеясы-озбырлықты әшекерелеу.Хан зұлымдылығын лашын құспен салыстыра отырып,өз ойын көркем образ арқылы берген. Яғни,құзғыш құспен мұңдасады, жүрегіндегі қайғымен бөліседі,ақын елін ойласа,құс көлін аңсайды.
5.Шумақ саны- 4 шумақты.6.Тармақ саны-18 тармақты.
7.Бунақ саны- 2-3 бунақты.8.Буын саны-7-8 буынды өлең.
9.Ұйқас түрі- аралас ұйқас ( а-а-б-в- б-в-б-б-б)
Арнау-Ау,қызғыш құс, қызғыш құс,-деп құсқа арнау арқылы мұның шағады,сырласады.
Параллелизм- лашын құс пен ханды,қызғыш құс пен ақын өзін психологиялық жағынан қатар алып,образ тудыра бейнеленген.

lV.Жеке-дара жұмыс: «Жүйріктен жүйрік озар жарысқанда» (мақалдан жарыс)

1.Батыл жігіт жол бастар, Ақын жігіт той бастар.

2.Батыр болсаң жауды қайтар, Шаруа болсаң малды қайтар, Шешен болсаң дауды қайтар.

3.Батырға оқ дарымайды, Батылға жау жоламайды. 

4.Батырды жауда, Шешенді дауда сына.
5.Батырдың атын жау шығарады, Шешеннің атын дау шығарады.

6.Батырдың көзі өмірге түседі, Қорқақтың көзі өлімге түседі.
7.Батырдың өмірі қысқа.
8.Батыр елдің ажары, Бал құрақ көлдің ажары.
9.Батыр елінде, балық көлінде.Батырлығың не керек, байсалдылық болмаса. 
Ақындығың не керек айтарлығың болмаса.
10.Батырлықтың белгісі ,жауға шапқан ұрандап. Балуандықтың белгісі алқаға түсіп сыбанбақ.
11.Батыр мақтанса жауға шапқанын айтар. Қу мақтанса алдап қаққанын айтар.

12.Арпасыз ат қыр аса алмас, Арқасыз батыр жау ала алмас.

13.Жау жоқта – батыр көп,Дау жоқта – ақыл көп.

14.Жалғыз батыр, жауға жоқ,Жалғыз жігіт дауға жоқ.

15.Болат қайнауда шынығады,Батыр майданда шынығады.

16.Шын орақшы орақ таңдамайды,Шын батыр құрал таңдамайды.

V. Жұптық жұмыс: «Елінің қамын ойлаған патриот» ойтолғау жазу. (2минут,баяу ақынның «Жұмыр қылыш» күйі ойнатылады)

Vl.Сергіту сәті: «Батырлар ұраны» әні

1. Өзгелерден дара туған

Өр намыстан жаратылған о-о

Бабасының батырлығы

Қанмен бойға таратылған о-о

Алатаудай алашымның

Қаратаудай баласымын

Қ-сы: Қастерлі алашымның

Қорғаймын бар асылын

Намысын қолдан бермес

Қазақтың баласымын

2. Сұм білекпен, өр жүрекпен

Намыс туын желбіреткен

Белдескеннің белін үзіп

Егескенді еңіреткен

Алатаудай алашымның

Қаратаудай баласымын

Қ-сы: Қастерлі алашымның

Қорғаймын бар асылын

Намысын қолдан бермес

Қазақтың баласымын

Vll. «Бес  жолды  өлең   құрастыру» әдісі:

1 топ:

1. Зат  есім. Махамбет Өтемісұлы

2. Сын есім — (2  сөз)   ақберен ақын , адал дос

3. Етістік — (3 сөз) өлең жазды , күресті , өкінді

4.Толықтауыш (3 сөз тіркесі) Елін қорғады, Жаумен айқасты, Исатайды қолдады

5.Түйін   сөз   (5  сөз)

Махамбет Өтемісұлы досына адал, ақберен ақын.

2 топ:

1.Тақырыпты суреттейтін сөз.   Зат  есім – Батыр.

2.Сын есім — (2  сөз)   Қайсар,   жалынды.

3.Етістік — (3 сөз) Сүйді,  соғысты,  қорғады.

4.Толықтауыш — (3сөз тіркесі) Елін сүйді, отаршылдармен соғысты, жаудан қорғады.

5.Түйін   сөз   (5  сөз)

Махамбет -  елін  сүйген   жалынды    батыр.

Vlll. Сөзжұмбақ «Махамбет»

(екі топқа бірдей беріледі , мақсаты қай топ оқушылары алғыр, зерек соны анықтау)

м

а

х

а

м

б

е

т

1. Білімнің жол басшысы, Шәкірттің қолбасшысы (мұғалім)

2. Аспаннан домалап,Көп моншақ төгілді

Бусанып жон-алап, Терледі, керілді (Жаңбыр)

3. х әрпі бар қыз есімі (махаббат)

4.Құстан аумайды, Көкте зулайды (ұшақ)

5. Білімнің мол сый асы, Балғындардң ұясы (Мектеп)

6. Суда өседі, өнеді, Сыртқа шықса, өледі (балық)

7. Ойды аяқтап қорытады, Соңында доп тұрады. (сөйлем)

8.Үңгір толы асыл тас (тіс)

lX.Топтастыру әдісі «Махамбет»

1 топ

Ақын мерген

Домбырашы

Батыр

Күйші

Көтерліс басшысы үгіт –насихатшы Палуан

2 топ:

X.Бекіту:«Зымыран сұрақтар»

1. Махамбет Өтемісұлы қай жылдар аралығында өмір сүрді?

2. Махамбет ақын қай облыста туған?

3. Махамбет кім?

4.Махамбеттің жалынды досы

5. Махамбеттің қандай –қандай өлеңдерін білеміз?

6. Ақынның күйлерін кім тауып айта алады?

Xl.Үйге тапсырма: Бірінші тілек тілеңіз өлеңін жаттау

Xll.Бағалау

Кері байланыс: