Күні 13.12.17
Сыныбы 10 Б
Сабақтың тақырыбы: Халықтың тығыздығы, орналасу ерекшеліктері мен қозғалысы
Сабақтың мақсаты: Жер бетіндегі халық, олардың таралу аймақтары, тығыздығы мен демография туралы түсінік беру. «Халық» сөзі жайында білім қалыптастыру. Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер. Саяси картамен жұмыс жасай білу икемділік дамыту. Халықтар жайында мәлімет бере отырып, оқушының қызығушылығын арттыру.
Көрнекілік: 10 сынып география оқулығы, әдістемелік құрал, слайд, тапсырма жазылған кеспе қағаздар, бағалау бетшелері.
Оқыту нәтижелері: Бірлесіп жұмыс істеу нәтижесінде оқушылар шағын топтағы жұмыс өнімін көрсете алады, жеке ұсыныстар мен олардың негізінде пайда болған ортақ пікірлерді ортаға салып, түйін жасай алады. Қажеттілікті жүзеге асырады. Сыныптастарын шыдамдылықпен тыңдайды.
Сабақтың барысы: Ұйымдастыру.
1. Қызығушылықты ояту. Оқушыларды топқа бөлу.
2. Ой шақыру. Сұрақ қою арқылы білгендерін естеріне түсіру.
1) Жер шарында қанша халық өмір сүреді?
2) Мулаттар деп кімдерді атаймыз?
3) Негрлер мен европоидтардың айырмашылығы неде?
3. «Адамзат» сөзіне ассоциация.
4. Мағынаны ажырату.
1 - топ Жер бетіндегі халықтың саны және өсуі.
2 - топ Халықтың тығыздығы.
3 - топ Демографиялық саясат.
5. Тапсырма
1 - топ Халық санына әсер еткен
Қолайлы жағдай Қолайсыз жағдай
2 - топ Халықтың тығыздығына есеп шығарыңдар
Тығыздық = (халык саны)/(жер көлем)
Дүниежүзі халық - 7 млрд. адам, жер көлемі - 149млн. км
Қазақстан халқы - 17млн. адам, жер көлемі – 2, 7млн. км
3 - топ Дүниежүзінің картасынан халықтың тығыз қоныстанған жерлерін көрсетіңдер. Жер шарында халық үздіксіз өсе бере ала ма, ол адамзат үшін қауіпті болмай ма?
Халықтың қоныстануының географиялық ерекшелігі Қазақстан халқының саны аумағының үлкендігіне сай келмейді. Халықты біркелкі қоныстандыру және үлкен аймақты игеру мүмкін емес. Сонымен бірге халықтың қоныстануына табиғат жағдайы қолайлы жерлердің тек 1 / 3 бөлігі ғана жарайды. Сондықтан да мемлекетті модернизациялау бағдарламасында негізгі рөлді халықты аумақтық ұйымдастыруға баса назар аударады. Оның дұрыс орындалуы халықтың еңбек әлеуетін тиімді пайдалануға мүмкіншілік береді. Халықты аумақтық ұйымдастыруға орналасу және қоныстану жатады.
Халықты орналастыру - халықты мемлекет, облыс көлемінде, аймақ бойынша орналастыру.
Халықтың қоныстануы - халықты елді мекендер бойынша орналастыру.
Бұлардың бір-бірімен тығыз екендігін дәлелде. Қалалық және ауылдық елді мекендер, соған байланысты қала мен ауыл халқы деп белінеді.
1. Қала халқы: қала — агломерация — мегаполис. Кез келген
мемлекеттің даму барысында шешуші рөлді қалалар атқарады. Әсіресе ірі қалалар. Қалаларда адамдар көп шоғырланып, өте мықты экономикалық және интеллектуалды әлуетті қалыптастырады. Бұл процесс қалалардың өсуіне және ауыл шаруашылығының дамуына себебін тигізеді. Өнеркөсіп, ғылым, білімнің өркендеуі ірі қалалардың экономикалық есуінің діңгегіне айналды. Қалалар және оларды қосатын жолдар аумақтың сүйенетін қаңқасы тәрізді.
Ірі қалалар - адамның шығармашылық әлуетін дамытуға мүмкіншілік береді. Қалалықтар қызмет түрінің көптеген түрлерін пайдаланып, жайлы қоныстанған және мәдениеттілігі жоғары болып келеді. Сондықтан болар, дүние жүзінің барлық елдеріне тән үрдіс - адамдардың қалаға жылжуы.
Қалалардың қалыптасуын және дамуын урбандалу деп атаймыз (лат. urbanus - қалалық).
1) қаланың және халқының өсуі;
2) қалалық тіршіліктің өркендеуі;
3) орналасудың жаңа түрінің пайда болуы.
Агломерация (лат. aqqlomerare - қосылу) қалалық орналасудың екінші формасы. Агломерадия негізгі қаладан (ядро) және серіктес қаладан (өндірістік, көліктік, сауда, туристік) тұрады. Арасында өндірістік, еңбек, мәдени байланыстар бар.
Агломерация екі жолмен қалыптасады. Бірінші жолы суға тамған май тамшысы сияқты біртіндеп жайылып, айналасындағы елді мекендерді өзіне қаратып алады. Нәтижесінде серіктес қалалар пайда болады. Бір ядродан тұратын агломерациялар да болады. Мысалы, Алматы агломерациясы керісінше Қарағанды көмір алабы негізіндегі агломерация. Бұл жерде әрбір шахта маңында жеке елді мекендер қалыптасқан болатын. Кейіннен бірнешеуі бірігіп Қарағанды қаласын қалыптастырды (әлі күнге дейін Қарағанды бірнеше аймақтардан тұрады). Уақыт өте келе үлкен металлургия комбинатының салынуы агломерацияның екінші ядросы Теміртау қаласының пайда болуына себепші болды.
Қала халқының саны мен қызметі арасында тығыз байланыс бар. Қала ұлғайған сайын қызметі көбейе бермек. Керісінше қызметтің пайда болуы қаланың есуіне әсері бар. Мысалы, Астана. Елді модернизациялауда ерекше релді:
1) Астана мен Алматы атқаруда.
2) Ұлттық мәні бар кемекші қалалар (облыс орталықтары).
Барлық қалалар мен кенттер - қалалық орналасу тармағын құрайды.
Енді өздерің байқағандай Қазақстанда ұсақ қалалар басым. Бірақ қалалықтардың 4/5 (халықтың 40%) үлкен қалада өмір сүруде. Олардың міндеті халықтың орналасуын жақсарту, өмір сүру деңгейін жоғарылату және мемлекетті модернизациялау, себебі кез келген қала (саны 100 мыңнан артық болса) айналасында агломерацияны қалыптастыруы мүмкін.
Сергіту сәті: Уық, кереге, шаңырақ.
6. Талдау сұрақтары:
1) Демографиялық саясат не үшін жүргізіледі?
2) Қай материкте тұрақты халық жоқ?
3) Адамдардың қоныстануы қай материктен басталған?
7. 5 жол өлең стратегиясы.
Мысалы: 1. Халық
2. Көпұлтты, бірұлтты
3. Өседі, көбейеді, көшеді
4. Халқы көп ел – Қытай.
5. Ел.
8. Бүгінгі сабақта негізгі деп санайтын 10 сөз айтыңдар.
9. Рефлексия. Оқушылар мұғалімнің сұрақтары негізінде сабақты қорытындылап, сызба құрайды.
Үйге тапсырма беру: &28. оқу
Бағалау. Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау
