Авторлық бағдарламаның тақырыбы:
«Домбыра және әлемдік музыка»
Романқұлова Жәзира Асылбекқызы
"Қызылорда облысының білім басқармасының Қызылорда қаласы бойынша білім бөлімінің №282 мектеп-лицейі" коммуналдық мемлекеттік мекемесінің музыка пәні мұғалімі
Аннотация
Авторлық бағдарлама ұлттық өнеріміздің ажырамас бөлігі – Домбыра және әлемдік музыканы жүйелі түрде оқытуға арналған. Бағдарламаның құрылымы айқын, мазмұны терең әрі ғылыми-әдістемелік негізге сүйенген.
Бағдарламаның өзектілігі:
Домбыра – қазақ халқының ұлттық мұрасы, ал оны үйрету – өнер мен мәдениеттің сабақтастығын жалғастырудың маңызды жолы. Бағдарлама оқушыларға домбыра тарту дағдыларын меңгертумен қатар, музыкалық сауаттылықты дамытуға, ұлттық дәстүрлерді дәріптеуге бағытталған. Қазіргі таңда халықтық музыка мен ұлттық өнерге деген қызығушылық артып келе жатқанын ескерсек, мұндай бағдарлама өте өзекті болып табылады.
Бағдарлама үш негізгі бөлімнен тұрады:
1. Теориялық бөлім – оқушыларды домбыра аспабының құрылымы, тарихы, музыкалық сауат негіздерімен таныстырады.
2. Практикалық бөлім – домбыра тарту техникасын жетілдіруге арналған жаттығулар мен репертуарлық шығармаларды меңгеруге бағытталған.
3. Шығармашылық жұмыс – оқушылардың өз бетімен орындаушылық қабілетін дамытуға, импровизация жасауға ынталандырады.
Бағдарламаның ерекше тұстарының бірі – дәстүрлі күйлермен қатар, заманауи шығармаларды меңгертуге көңіл бөлінуі. Сонымен қатар, оқу процесінде тыңдау, талдау, көркемдік-эстетикалық көзқарасты қалыптастыру әдістері қолданылатыны құптарлық.
Әдістемелік негіздеме және күтілетін нәтиже:
Бағдарламада Домбыра және әлемдік музыкаға қатысты негізгі қағидалар толық қамтылған. Саусақ қою техникасы, қағыс түрлері, дыбысты шығару әдістері кезең-кезеңімен үйретіледі. Бұл жүйелілік оқушылардың музыкалық қабілеттерін тиімді дамытуға мүмкіндік береді.
Күтілетін нәтижелер нақты көрсетілген:
- оқушылар домбыра тартудың негізгі техникаларын меңгереді;
- дәстүрлі қазақ күйлерін және заманауи шығармаларды орындауға машықтанады;
- музыкалық сауаттылық пен шығармашылық қабілеттерін жетілдіреді;
- сахна мәдениеті мен жеке орындаушылық шеберлігін дамытады.
Бағдарламада оқушылардың жетістіктерін бағалаудың нақты критерийлері берілген. Қалыптастырушы және қорытынды бағалау жүйесі оқушылардың даму динамикасын бақылауға мүмкіндік береді. Оқушылардың орындаушылық шеберлігі, ноталық сауаттылығы, шығарманы жеткізу қабілеті, сахна мәдениеті секілді критерийлерді қамтуы – әдістемелік тұрғыдан дұрыс шешім.
Бағдарламаның өзектілігі:
Домбыра – қазақ халқының ұлттық құндылығы, оның музыкалық мәдениетінің ажырамас бөлігі. Қазіргі жаһандану дәуірінде ұлттық музыканы әлемдік мәдени кеңістікпен ұштастыру маңызды. Бұл бағдарлама домбыраның мүмкіндіктерін кеңейте отырып, оны классикалық, джаз және заманауи жанрлармен байланыстыру арқылы оқушылардың музыкалық танымын арттыруды көздейді.
Ғылыми-әдістемелік деңгейі
Бағдарлама музыкалық педагогика мен этномузыкатанудың заманауи зерттеулеріне негізделген. Домбыраның техникалық ерекшеліктері, оның орындаушылық дәстүрлері және түрлі стильдердегі қолданылуы ғылыми тұрғыда талданып, әдістемелік құралдар арқылы оқушыларға меңгерту тәсілдері қарастырылады.
Жаңашылдығы:
Бағдарлама домбыраның дәстүрлі қырымен қатар, оның әлемдік музыкадағы қолданылуын зерттеуге бағытталған. Домбыра мен симфониялық оркестрдің, джаз бен фольклордың, заманауи электронды музыкамен үйлесімін қарастыру арқылы оқушылардың шығармашылық әлеуетін арттыруға мүмкіндік береді.
Педагогикалық орындылығы:
Бағдарлама оқушылардың музыкалық қабілеттерін дамытуға, ұлттық мәдениетке деген қызығушылығын арттыруға және олардың көркемдік ойлауын қалыптастыруға бағытталған. Әр түрлі деңгейдегі оқушылар үшін бейімделген әдістемелер қарастырылып, теория мен тәжірибе ұштастырылған.
Теориялық маңыздылығы:
Бағдарлама домбыра өнерінің тарихи даму кезеңдері мен оның әлемдік музыкамен ықпалдасу ерекшеліктерін ғылыми тұрғыда зерделеуге негізделген. Домбыра аспабының түрлі музыкалық жанрларда қолданылу теориясы қарастырылып, музыкалық талдау жүргізуге мүмкіндік береді.
Практикалық маңыздылығы:
Бағдарлама аясында оқушылар домбырада түрлі стильдегі шығармаларды орындауды үйреніп, ансамбльдік және жеке орындаушылық шеберліктерін шыңдайды. Сонымен қатар, концерттік тәжірибе жинақтап, кросс-мәдени музыкалық жобаларға қатысу мүмкіндігіне ие болады.
Бағдарламаның нәтижесі:
Бағдарлама оқушылардың музыкалық ой-өрісін кеңейтіп, олардың ұлттық музыка мен әлемдік музыканың байланысын түсінуіне ықпал етеді. Домбыраның мүмкіндіктерін кеңінен қолдану арқылы жаңа орындаушылық бағыттар қалыптасады.
Бағдарламаның мақсаты:
Оқушылардың музыкалық ой-өрісін кеңейту, домбыраның орындаушылық мүмкіндіктерін әлемдік музыкалық мәдениетпен сабақтастыра отырып меңгерту, ұлттық аспапты әртүрлі стильдер мен жанрларда қолдануға үйрету.
Бағдарламаның міндеттері:
-
Домбыраның дәстүрлі және заманауи орындаушылық ерекшеліктерін зерттеу.
-
Қазақ халқының музыкалық мұрасын әлемдік музыкамен байланыстыру.
-
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, жаңа музыкалық бағыттарды игеруіне жағдай жасау.
-
Ансамбльдік орындаушылық дағдыларын қалыптастыру.
-
Музыкалық талдау, шығарманы стильдік ерекшеліктеріне қарай орындау дағдыларын дамыту.
-
Заманауи музыкалық технологияларды қолдану арқылы домбыра орындаушылығын жаңғырту.
Нәтижелерді тексеру тәсілдері:
-
Жеке және топтық концерттік орындаулар.
-
Практикалық емтихандар (репертуарлық бағдарлама бойынша).
-
Музыкалық шығармаларға талдау жасау.
-
Топтық және жеке жобалық жұмыстар.
-
Шығармашылық импровизацияға негізделген тапсырмалар.
Апробациялау (сынақтан өткізу):
Бағдарлама сынақтан өткізілуі үшін:
-
Музыка және өнер мектептерінде пилоттық сабақтар өткізу.
-
Оқушылардың орындаушылық деңгейіне мониторинг жасау.
-
Педагогикалық тәжірибе барысында әдістемелік ұсыныстарды жетілдіру.
-
Музыка мамандары мен оқытушылардың пікірлерін ескере отырып, бағдарламаны толықтыру.
Оқытуды ұйымдастыруға әдістемелік нұсқаулар:
-
Сабақтар оқушылардың жас ерекшеліктері мен музыкалық дайындығына сәйкес жоспарланады.
-
Домбыра сабақтарын жеке және топтық форматта ұйымдастыру.
-
Теория мен практиканы қатар үйлестіру арқылы музыкалық танымды дамыту.
-
Интерактивті әдістерді (бейне сабақтар, аудиожазбалар, шеберлік сағаттары) пайдалану.
-
Шығармашылық тапсырмалар арқылы музыкалық импровизацияны дамыту.
-
Репертуарды оқушылардың қызығушылығына сәйкес таңдау.
Қажетті құралдар:
-
Домбыра аспабы (жеке және ансамбльдік орындауға арналған).
-
Ноталық жинақтар (дәстүрлі және заманауи шығармалар).
-
Аудио және бейнематериалдар.
-
Музыкалық бағдарламалар (дыбысты өңдеу, аранжировка жасау үшін).
-
Ноталарды жазуға арналған арнайы бағдарламалар.
Оқыту әдістері:
-
Дәстүрлі әдістер: лекциялар, талдау сабақтары, практикалық орындау.
-
Интерактивті әдістер: музыкалық тыңдау, талдау, пікірталастар.
-
Жобалық оқыту: оқушылардың жеке және топтық музыкалық жобаларды әзірлеуі.
-
Импровизациялық әдістер: әртүрлі стильдерде музыкалық импровизация жасау.
-
Креативті әдістер: домбыраны жаңа музыкалық жанрларда қолдану, дыбыс өңдеу технологияларын пайдалану.
-
Бұл бағдарлама оқушылардың музыкалық қабілеттерін дамытып, олардың ұлттық өнерді әлемдік музыка кеңістігінде танып, бағалауына жол ашады. Домбыраның мүмкіндіктерін кеңейту арқылы жаңа орындаушылық бағыттар қалыптасады.
НОРМАТИВТІК БӨЛІМ
«Домбыра және әлемдік музыка» авторлық бағдарламасы Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы негізгі нормативтік құжаттарға сәйкес әзірленді және жалпы білім беру жүйесінің талаптарына сай құрастырылды.
Бағдарлама келесі нормативтік-құқықтық құжаттарға негізделеді:
-
Қазақстан Республикасының Конституциясы (1995 ж.) – елдегі білім беру жүйесінің негізгі қағидаттарын айқындайды, оның ішінде ұлттық мәдениетті сақтау және дамыту.
-
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы (1999 ж. 7 маусым № 389-I, соңғы өзгерістер мен толықтырулармен) – білім беру мазмұнын жетілдіру, оның ішінде ұлттық мәдени мұраны оқыту қажеттілігі туралы талаптарды қамтиды.
-
«Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» – білім берудің сапасын арттыру және оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған.
-
Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Орта білім беру ұйымдарында оқу процесін ұйымдастыру тәртібі туралы» қаулысы – жалпы білім беру пәндерін жүргізу талаптарын реттейді.
-
«Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты» (МЖМБС) – орта білім беру деңгейіндегі оқу бағдарламалары мен пәндік мазмұнды анықтайтын негізгі құжат.
-
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің әдістемелік нұсқаулары – жалпы білім беретін мектептердегі музыка пәнін оқытудың әдістемелік негіздерін айқындайды.
-
«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы (2004 ж.) – ұлттық мәдени құндылықтарды сақтау мен насихаттауды қамтамасыз етуге бағытталған.
-
«Рухани жаңғыру» бағдарламасы (2017 ж.) – ұлттық құндылықтарды дәріптеу және білім беру жүйесінде қазақ өнерін кеңінен қолдану қағидаттарын бекітеді.
-
«Ұлы даланың жеті қыры» мақаласы – қазақ халқының мәдени және тарихи мұраларын жаңғырту қажеттілігін негіздейді.
-
Музыка пәні бойынша оқу бағдарламалары мен әдістемелік нұсқаулар – музыка пәнін оқытудағы заманауи әдістемелер мен педагогикалық тәсілдерді сипаттайды.
Нормативтік бөлімнің мақсаты:
Бұл құжаттарды негізге ала отырып, «Домбыра және әлемдік музыка» бағдарламасы оқушыларға қазақтың дәстүрлі музыкалық мұрасы мен әлемдік музыка мәдениетін салыстыра отырып, ұлттық және жаһандық өнерді түсінуге мүмкіндік береді.
Бағдарлама мектептің негізгі білім беру мақсаттарына сәйкес келіп, білім алушылардың эстетикалық дамуын, музыкалық сауатын, орындаушылық шеберлігін және шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге бағытталған.
«Домбыра және әлемдік музыка» (34 академиялық сағат)
Бұл курс домбыра аспабының мүмкіндіктерін кеңейтуге, оны әлемдік музыкамен ықпалдастыруға және орындау техникасын жетілдіруге бағытталған.
КҮНТІЗБЕЛІК-ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ
Оқу мерзімі: 34 сағат (аптасына 1 рет, 1 академиялық сағат)
Сынып: 6 - сынып оқушылары
Оқыту формасы: дәрістер, практикалық сабақтар, зертханалық жұмыстар, жобалық жұмыстар
Формат: Теориялық және практикалық сабақтар
| № | Тақырып атауы | Сағат саны | Уақыты |
| 1-бөлім: Домбыра және әлемдік музыка | 6 сағ |
| |
| 1 | Домбыра – қазақ халқының ұлттық құндылығы | 1 |
|
| 2 | Әлемдік музыка және ұлттық аспаптардың рөлі | 1 |
|
| 3 | Әлемдік музыканы домбыраға бейімдеу тарихы | 1 |
|
| 4 | Әлемдік классикалық шығармалардың домбырадағы орындалу ерекшеліктері | 1 |
|
| 5 | Орындаушылық мектептер: қазақ және әлемдік тәжірибе | 1 |
|
| 6 | Қазақ композиторлары және олардың әлемдік музыкаға қосқан үлесі | 1 |
|
| 2-бөлім: Әлемдік классикалық шығармаларды орындау | 8 сағ |
| |
| 7 | Әлемдік классикалық музыканың негізгі жанрлары | 1 |
|
| 8 | Домбыраға лайықталған классикалық шығармалар | 1 |
|
| 9 | Орындаушылық техникадағы қиындықтар мен оларды еңсеру жолдары | 1 |
|
| 10 | Әлемдік классикадағы темп, ритм және штрих ерекшеліктері | 1 |
|
| 11 | Әлемдік классикалық шығармалардағы легато, стаккато, тремоло техникасы | 1 |
|
| 12 | Әлемдік классиканы орындау кезінде саусақ қою ерекшеліктері | 1 |
|
| 13 | Домбырада классикалық пьесаларды орындаудың сахналық мәдениеті | 1 |
|
| 14 | Практикалық сабақ: таңдалған классикалық шығарманы орындау | 1 |
|
| 3-бөлім: Заманауи әлемдік музыканы домбыраға лайықтау | 8 сағ |
| |
| 15 | Заманауи музыканың стилі мен ерекшеліктері
| 1 |
|
| 16 | Домбыраға лайықталған әлемдік заманауи композициялар | 1 |
|
| 17 | Қазақстандық композиторлардың әлемдік музыкаға лайықтау әдістері | 1 |
|
| 18 | Әлемдік заманауи музыканы орындау техникасы | 1 |
|
| 19 | Джаз, рок, поп-музыканы домбыраға бейімдеудің әдістері | 1 |
|
| 20 | Заманауи музыканың ырғақтық құрылымы және оның домбырадағы ерекшеліктері | 1 |
|
| 21 | Домбырадағы заманауи шығармалардың сахналық қойылымы | 1 |
|
| 22 | Практикалық сабақ: заманауи музыкалық шығарманы орындау | 1 |
|
| 4-бөлім: Домбырада әлемдік музыка орындаудың қиындықтары | 6 сағ |
| |
| 23 | Әлемдік музыкалардағы күрделі штрихтар мен олардың орындалуы | 1 |
|
| 24 | Техникалық қиындықтар: пассаждар, арпеджиолар, секвенциялар | 1 |
|
| 25 | Домбырадағы динамика мен нюанс мәселелері | 1 |
|
| 26 | Әлемдік музыканы қазақи орындаушылық дәстүрмен үйлестіру | 1 |
|
| 27 | Әлемдік шығармаларды үйретудің әдістемесі | 1 |
|
| 28 | Практикалық сабақ: қиын тұстарды талдау және жаттығулар | 1 |
|
| 5-бөлім: Қорытынды және шығармашылық жұмыс
| 4 сағ |
| |
| 29 | Домбыраға лайықталған шығармаларды орындаудағы жаңашыл тәсілдер | 1 |
|
| 30 | Әлемдік музыканы домбыраға бейімдеудің болашағы | 1 |
|
| 31 | Оқушылардың шығармашылық жобалары мен авторлық өңдеулері | 1 |
|
| 32 | Домбырадағы әлемдік музыканы талдау және талқылау | 1 |
|
| 33 | Практикалық сабақ: концерттік бағдарлама дайындау | 1 |
|
| 34 | Қорытынды концерт: оқушылардың орындауында әлемдік және қазақ музыкасы | 1 |
|
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Мұғалімге арналған әдебиеттер:
1.Ахметов К. «Қазақ музыкасының тарихы» – Алматы: Өнер, 1997.
2.Қоңыратбаев Е. «Домбыра және күй өнері» – Алматы: Санат, 2001.
3.Байғонұсов С. «Домбыра үйрену мектебі» – Алматы: Рауан, 2003.
4.Хамиди Л. «Қазақ музыкалық фольклоры» – Алматы: Мектеп, 1995.
5.Жұбанов А. «Ғасырлар пернесі» – Алматы: Өнер, 2003.
6.Сарыбаев Б. «Қазақтың музыкалық аспаптары» – Алматы: Өнер, 1978.
7.Брусиловский Е. «Қазақ музыкасы және оның дамуы» – Алматы: Өнер, 1982.
8.Нұрғиса Тілендиев. «Домбыра және орындаушылық дәстүр» – Алматы: Өнер, 1998.
9.Шәкіжанов Т. «Қазақтың дәстүрлі музыкасы» – Алматы: Санат, 2004.
10.Күзембаева Р. «Музыка теориясы» – Алматы: Білім, 2012.
11.Күрішбаев А. «Заманауи музыка және ұлттық аспаптар» – Астана, 2016.
12.А.Жұбанов, Б.Ерзакович. «Қазақтың халық әндері мен күйлері» – Алматы: Өнер, 1985.
13.Исатаев Б. «Домбыра үйрену сабақтары» – Алматы: Білім, 2000.
14.Төлегенов С. «Әлемдік музыканың қазақ өнеріне ықпалы» – Алматы: Рауан, 2017.
15.Қалиев А. «Музыка пәнін оқыту әдістемесі» – Алматы: Білім, 2015.
Оқушыға арналған әдебиеттер:
1.Базарбаев Б. «Домбыра үйрену әдістемесі» – Алматы: Мектеп, 2010.
2.Қалиев М. «Домбыра – қазақтың жаны» – Астана: Фолиант, 2018.
3.Ахметов К. «Домбыра тарихы» – Алматы: Өнер, 2005.
4.Ерғалиев Қ. «Күй мен домбыра» – Алматы: Санат, 2013.
5.Садықов Б. «Қазақ күйлерінің тарихы» – Алматы: Мектеп, 2009.
6.Әбдуәлиев Қ. «Домбыра және оның әуендері» – Астана: Фолиант, 2016.
7.Тілендиев Н. «Күйлер мен олардың ерекшеліктері» – Алматы: Өнер, 1999.
8.Жұмабаев Ә. «Домбыра және оның құдіреті» – Алматы: Білім, 2012.
9.Байжігітов С. «Домбыра тарту негіздері» – Астана: Фолиант, 2020.
10.Исатаев Б. «Қазақ күйлерін орындау техникасы» – Алматы: Рауан, 2015.
