Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ,
композитор, аудармашы, саяси қайраткер, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор.
Құнанбаев 1845 жылы 10 (23) тамызда Семей облысы Шыңғыстаудағы Тобықты руында (қазіргі Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданы) дүниеге келген.
Ол кішкентай кезінен-ақ зеректігімен көзге түседі. ол Семей қаласында 3 жылдық медресе тәрбиесін алады. Абай әжесі Зеренің тәрбиесінде болды. Шешесі Ұлжан да ақылды ана
Құнанбай өз заманында ел басқарған адам болды.
Әке еркімен ел ісіне жастай араласқан Абай тез есейіп, жастайынан ел ішіндегі әңгіме, сөз өнерін, билердің шешендік өнеріне құлақ салып, бойына сіңіре білді.
Абай оқудан қол үзбейді, бос уақытында қазақтың мәдениетін, араб, парсы тілдерін үйренеді. Шығыс әдебиетінің алыптары Низами, Хожа Хафиз, Науаи т. б. ақындарының өлеңін жаттап өседі.
Contributions
Abai’s main contribution to Kazakh culture and folklore lies in his poetry, which expresses great nationalism
The heritage he left his nation is rich in songs and poems, translations and prose. His translations of the poetry written by Russian writers and poets such as Pushkin, Lermontov, and Krylov became the national patrimony of Kazakhstan. He translated the works of Schiller, Goethe, and Byron into Kazakh language.
«Kara Sozder» [Book of Words] (prose) created by the great thinker constitute an ethnic philosophical work. This creation of his is an exploration of Kazakh national life in the second half of the 19th century.
Abay's major work is The Book of Words («қара сөздері», Qara sózderi), a philosophic treatise and collection of poems where he encourages his fellow Kazakhs to embrace education, literacy, and good moral character in order to escape poverty, enslavement and corruption
ОСЕНЬ 1888 Перевод А. Готова
Тучи мрачно окутали весь небосвод —
Это осень в дождях и туманах ползет,
И застывшую землю, от стужи дрожа,
Кобылица напрасно копытом скребет.
Нет уж больше травы на просторе степей,
Смеха больше не слышно и гама детей,
А деревья, иссохшие, как старики,
Тянут к небу безлистые руки ветвей.
Уж дымится с овечьими шкурами чан —
Износилась одежда, весь в дырках чапан,
Чинят женщины юрту, заплаты кладут,
И старухи свой ткацкий наладили стан.
КҮЗ
Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан,
Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан.
Білмеймін тойғаны ма, тоңғаны ма,
Жылқы ойнап, бие қашқан, тай жарысқан.
No grass, no tulips. Silent everywhere
Are children’s noisy games and young lads’ mirth.
The trees like poor old beggars stand and stare,
Bereft of leaves, as naked as the earth.
Уж дымится с овечьими шкурами чан —
Износилась одежда, весь в дырках чапан,
Чинят женщины юрту, заплаты кладут,
И старухи свой ткацкий наладили стан.
КҮЗ
Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан,
Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан.
Білмеймін тойғаны ма, тоңғаны ма,
Жылқы ойнап, бие қашқан, тай жарысқан.
Жасыл шөп, бәйшешек жоқ бұрынғыдай,
Жастар күлмес, жүгірмес бала шулай.
Қайыршы шал-кемпірдей түсі кетіп,
Жапырағынан айрылған ағаш, қурай.
Біреу малма сапсиды, салып иін,
Салбыраңқы тартыпты жыртық киім.
Енесіне иіртіп шуда жібін,
Жас қатындар жыртылған жамайды үйін.
Қаз, тырна қатарланып қайтса бермен,
Астында ақ шомшы жүр, ол бір керуен.
Қай ауылды көрсең де, жабырқаңқы,
Күлкі-ойын көрінбейді, сейіл-серуен.
Кемпір-шал құржаң қағып, бала бүрсең,
Көңілсіз қара суық қырда жүрсең.
Кемік сүйек, сорпа-су тимеген соң,
Үйде ит жоқ, тышқан аулап, қайда көрсең.
Күзеу тозған, оты жоқ елдің маңы.
Тұман болар, жел соқса, шаң-тозаңы.
От жақпаған үйінің сұры қашып,
Ыстан қорыққан қазақтың құрсын заңы
(Translated by Peter France) Autumn
The clouds are grey and gloomy, boding rain.
An autumn mist envelops the bare earth.
Chasing each other through the spacious plain,
To warm themselves, run foals of last year’s birth.
No grass, no tulips. Silent everywhere
Are children’s noisy games and young lads’ mirth.
The trees like poor old beggars stand and stare,
Bereft of leaves, as naked as the earth.
The men tan cow- and horsehides in big vats
And mend old padded gowns and winter garb.
The housewives stitch up holes in the felt tents.
Old women sit and spin their endless yarn.
The cranes set off towards the south in flocks.
The camel caravans go marching slowly on.
All’s quiet and sad in the auls amid the steppes.
Laughter and games until next spring have gone.
A cruel wind blows. The air gets cold as ice.
From chills old men and children suffer sore.
The hungry dogs run off to hunt for mice,
Not finding bones and meat-scraps as before.
The sky is black with dust raised by the wind.
The autumn’s damp, but as bad customs say,
To light a fire is a mortal sin
And so it’s dark in tents both night and day.
ОСЕНЬ 1888 Перевод А. Готова
Тучи мрачно окутали весь небосвод —
Это осень в дождях и туманах ползет,
И застывшую землю, от стужи дрожа,
Кобылица напрасно копытом скребет.
Нет уж больше травы на просторе степей,
Смеха больше не слышно и гама детей,
А деревья, иссохшие, как старики,
Тянут к небу безлистые руки ветвей.
Уж дымится с овечьими шкурами чан —
Износилась одежда, весь в дырках чапан,
Чинят женщины юрту, заплаты кладут,
И старухи свой ткацкий наладили стан.
Журавли в теплый край вереницей летят,
Голодают верблюды и грустно глядят,
Приуныли аулы — куда ни пойдешь,
Не услышишь веселого смеха ребят.
Старики над остывшей поникли золой,
Молча слушают ветер, холодный и злой,
Рыщут по степи, ищут в норах мышей —
Дома косточки им не дадут ни одной.
И уже ни травинки вокруг не найти,
Пылью ветер заносит дороги в степи.
Будь ты проклят, обычай глухой старины,
Что мешает нам в юртах огонь развести!
