Амин қышқылдары

Тақырыбы

§28.Амин қышқылдары.

уақыты

Білімділік мақсаты:

дамытушылық:

тәрбиелік:

Оқушыларға амин қышқылдары,құрамы,олардың функционалды топтары, қасиеттері туралы білімді қалыптастыру; олардың белоктар түзуге қатысуына көңіл аудару;

Құрылыс формуласын,реакция теңдеуін құру білу,оларды халықаралық , номенклатура бойынша атай білу біліктілігі мен дағдысын жетілдіру ;

талдау,жүйелеу дағдыларын қалыптастыра отырып дамыту,есте сақтау қабілеттерін дамыту,сөздік қорын молайту

сабақ уақытын бағалауға үйрету,еңбекқорлыққа және пәнге қызығушылығын арттыру.

Сабақ типі:

Аралас сабақ

Сабақ өткізілу түрі:

Мұғалімнің ауызша түсіндіруі, кітаппен өз бетінше жұмыс істеу, 11-ДДТ-15, 11-ЕТЖ-1жаттығулар орындау,тәжірибе көрсету., 11-Б-5көрсету,

Құралдар мен реактивтер:

интерактивті тақта, 11-ДДТ-15, 11-ЕТЖ-1жұмыс істеу, 11-Б-5 көру, мұғалімнің түсіндіруі,ауызша сұрақтар.

Ұйымдастыру

кезеңі:

(Сабақтың мақсаты мен кезеңдерін анықтау.)

-сабақта қалыпты жұмыс істеуге мүмкіндік жасау ;

-оқушыларды психологиялық дайындау.

Амандасу.Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Оқушылардың көңілін сабаққа аудару. Сабақтың жалпы мақсатын ашу ,оны өткізу жоспарын көрсету.

1-2

Үй тапсырмасын тексеру кезеңі:

Сабақтың білімділік мақсаты:

-үй тапсырмасының дұрыс, толық орындалғанын тексеру ;

-білімдеріндегі кеткен кемшіліктерді,тапсырма орындау барысында қиындықтарды анықтау ;

-кеткен кемшіліктерді жою.

Айналым бойынша берілген тапсырманы тексеру.

5-7

Оқушыларды білімді ,саналы және белсенді түрде меңгеруге дайындау кезеңі:

1.Сабақ тақырыбын хабарлау.Оқушылармен біріге отырып сабақ мақсатын айқындау.

Жаңа материалды оқып үйренудің практикалық қажеттілігін көрсету. Оқушылардың алдына оқу проблемасын қою.Білімді жаңғырту. (Актуализация )

Білімділік міндеттері: .

-оқушылардың білім алуға деген ынта-ықыласын жұмылдыру.

-оқушыларды білім алудың мақсаттарын анықтауға;

- оқушылардың материалды бір мезгілде қабылдауы ,ой қорытындыларын жасауы,жалпылай және жүйелей білуі.

2.Оқыту проблемалары:

Амин қышқылдары.

1.Білімді жаңғырту:

• Қандай қосылыстар азотты органикалық қосылыстар деп аталады?

• Аминдер деген не?

• Аминқышқылдары туралы не білесіңдер?

Қосымша 11-ЕТЖ-1, №10-21,22 жұмыс істеу (202бет)

3-4

Жаңа сабақты түсіндіру кезеңдері:

Білімділік міндеттері:

-Берілген материалды оқушылардың қабылдауын есте сақтауын қамтамасыз ету;

- оқушылардың білімді қабылдауына,алған білімнен қорытынды

шығаруға,жүйелеуге қажетті түрлі әдіс –тәсілдерді үйрету;

-оқушылардың білімді қайта жаңғырту әдістерін қабылдауы;берілген оқу материалын өз бетінше ұғынуға ,түсініктерді ,заңдарды, анықтамаларды философиялық тұрғыдан түсінуге көмек жасау.

Мұғалімнің жоспар бойынша түсіндіруі :

1.Аминоқышқылдар.

2.Изомериясы , номенклатура

3.Алынуы

4.Физикалық қасиеттері

5.Химиялық қасиеттері

6.Қолданылуы.

***1. Аминоқышқылдар полифункционалды қосылыстарға жатады.ьным соединениям. Аминоқышқылдарында әртүрлі функционалды топтар болғандықтан гетерофункционалды қосылыстарға да жатқызуға болады. Бұл нені білдіреді.Олардың молекуласы бірнеше функционалды топтардан тұрады ?

Аминоқышқылдары-азотты органикалық қосылыстар, -NH2 амин тобы және СООН карбоксил тобынан тұрады. Ең бірінші өкілі аминсірке қышқылы. Аминоқышқылдары белок молекуласын құрайтындықтан олардың маңызы өте зор.Табиғатта 150 жуық амин қышқылдары анықталған,бірақ соның 20 ғана белок құрамына кіреді.Шамамен жартысы ауыстырылмайтын аминқышқылдарына:олар адам организімінде синтезделеді және тамақпен бірге организмге түседі:

Н₂N-СН₂-СООН

Аминсірке қышқылы (глицин)

Аминоқышқылдарын молекуласында сутек атомының орнын амин тобы басқан карбон қышқылдарының туындысы ретінде қарастыруға болады.Кейбір аминоқышқылдарының молекуласында екі амин тобы, гидроксил тобы, тиол тобы 8Н,екі карбок­сил тобынан тұрады.

Аминоқышқылдары табиғатта кең таралған: белоктар, пептидтер және басқа да физиологиялық активті қосылыстар құрамына кіреді. Аминоқышқылдары бос күйінде де кездеседі.Өмірге өте қажетті қосылыстар белок молекулалары аминқышқылдарының қалдығынан құралғандықтанаминқышқылдары өте маңызды қосылыстарға жатады.

***2. Номенклатурасы және изомериясы. . Ең қарапайым өкілі аминсірке қышқылы -NH2 —СН₂ —СООН .Әлі күнге дейін алғашқы тарихи атауы аминсірке қышқылы- глицин деп аталады.

Халықаралық номенклатура бойынша аминқышқылдарының атауы алифатты қышқылдар атауына амин сөзі жалғанып аталады.Тізбекте амин тобы санмен белгіленіп көрсетіледі.Мысалы::

65432 1

Н₂М—СН₂—СН₉—СН₂—СН₂—СН₂— СООН

6-аминогексан қышқылы

Аминқышқылдарының изомериясы көміртегі тізбегнің құрылысы мен амин тобының орнына байланысты..

Изомерлерді атау үшін карбоксил тобы тұрған көміртектен бастап нөмірлейді.Нөмірлеуді тура карбоксил тобы тұрған көміртектен емес,топ байланысып тұрған көміртектен бастайды. Аминқышқылдарының тарихи атаулары бар,мысалы: аланин, глицин.

О О

СН3—СН2—СН2—СН—С СН3—СН—СН—С

NH2 ОН СН3 NH2 ОН

2-аминопентан қышқылы 2-амино-3-метил-бутан қышқылы

***3. Аминқышқылдарын полисахаридтерді алғандай гидролиз арқылы алады.Алғашқы тарихи алынуы белоктардың гидролизі.Бұндағ қиындық гидролиз арқылы алғанда бөлінуі күрделі аминқышқылдарының қоспасы алынады.Аминқышқылдарын алудың ыңғайлы әдісі,карбон қышқылдарының аммиакпен әрекеттесуінен алынған галогентуындыларынан алу.1858 жылы ағылшын ғалымы органик Уильям Перкин алғаш осы әдіспен глицин алды.Қазіргікезде аминқышқылдарын алудың ең тиімді тәсілі биотехнологиялық әдіс.

***4.

Аминсірке қышқылыл (глицин)

а-Аминопропион қышқылы (аланин)

а-Амино-р'-гидроксипропио-н қышқыл (серин

а-Амино-|3-тиопропион қышқылы (цистеин)

а-Амино-у-тиометилмай қышқылы(метионин)

а-Амино-у-оксимай қышқылы(треонин)

к-Аминоянтар қышқыл (аспарагин)

а-Аминоизовалериан қышқыл (валин)

а-Амино-р-фенилпропион қышқылы (фенилаланин)

а-Аминометилвалериан қышқылы (лейцин)

а, е-Диаминокапрон қышқыл (лизин)

***5. Физикалық және химиялық қасиеттері Аминқышқылдары түссіз кристаллды заттар,жоғары температурада балқып,айырылып кетеді. Суда жақсы ериді. Аминқышқылдарының молекуласында қасиеттері қарама- қарсы екі функционалды топ бар. Амин тобы негіздік қасиет көрсетеді, ал карбоксил тобықышқылдық қасиет көрсетеді.

Бұл молекула ішінде бейтараптану жүреді- карбоксил тобындағысутек атомы амин тобына көшеді де биполярлық ион (ішкі тұз).

Аминқышқылдарыныңқасиеттері амино- және карбоксил топтарымен анықталады.Олардағы екі топтың өзара әсерінен тек аминқышқылдарына тән қасиеттер көрсетеді.

Негіздік- қышқылдық қасиет көрсететін реакциялар бір молекулада қышқылдық топ (--СООН), және негіздік топ(-NH2).

NH2— CH2----COOH +NаОН=== NH2— CH2----COONа +НОН

NH2— CH2----COOH +НС1=== НООС--CH2----NН3С1

Сулы ерітіндіде карбоксил тобы сутек катионын бөле диисосациаланады,ол бірден бөлінбеген электроны бар азот атомына қосылады.Сондықтан диссоциация тепе –теңдігі оңға қарай ығысады. Аминқышқылдары – амфотерлі қосылыстар.Бос күйінде аминқышқылдары өсімдік ткандерінде,жануарларда болады.

.

Н О Н

Н—N—СН2—С Н—N—СН2—СОО

О—Н

Н

Аминқышқылдары спирттермен күрделі эфирлер түзе әрекеттеседі

NH2— CH2----COOH +НОR === NH2— CH2----COO R +НОН

Сапалық ксантопротеи реакциясы

Бензол сақинасы бар амин қышқылдары, концентрлі азот қышқылымен әрекеттесіп сары түсті қосылыс түзеді .

поликонденсация ракциясы аминқышқылдары аминдер мен карбон қышқылдарының қасиеттерін көрсетеді.

Н О Н О

Н—N—СН2—С + Н—N—СН2—С

О—Н ОН

О Н О

Н2N—СН2—С-- N—СН2—С +Н2О

ОН

Пептидтік байланыс дипептид

Синтетикалық талшық алатын капронды осылай алады. .

Табиғи аминқышқылдары конденсация өнімі - полипептидтер және белоктар түзеді.

Этерификация реакциясы

Аминқышқылдарындағы карбоксил тобы күрделі эфир түзу қасиетін сақтайды. Реакция катализатор ретінде алынған хлорсутек газының қатысында жүреді:

HCl

R—CH2(NH2)—COOH + -OH--------------R—CH(NH2)-COOR + H2O

***6.Аминқышқылдары тірі тіршілік үшін қажетті полпептидтер мен белоктар бастапқы құраушы заттар ғана емес,өздерінің жеке алғанда физиологиялық маңызды функциясы бар қосылыстар. Аминқышқылдары мен оның қосылыстарын өнеркәсібтің көптеген салаларында қолданады: тамақ,медицина(глицин ағзғаға күш беретін,мидың жұмысын жақсартатын дәрі ретінде), микробиологияда,химияда. Жапондықтар кептірілген теңіз өсімдіктерін қосу тамақтың дәмін, иісін жақсартатынын байқаған. 1909 жылы жапон ғалымы Икеда бұндай өзгерістуң себебі глутамин қышқылында екенін анықтаған.

Халықаралық номенклатура бойынша нитроқосылыстардың атына көмірсутек радикалының алдына нитро- сөзін қосып атайды

Өндірісте нитроқосылыстарды парафинді көмірсутектерді нитрлеу арқылы алады.

Нитрометан және нитроэтан еріткіштер және реагенттер арқылы қолданылады. Нитроалкандарды жандырғанда көп мөлшерде жылу бөлінеді.Олар улы және қопарылғыш заттар.Қопрылғыш заттардың стандарты есебінде тринитротолуол (тротил) алынады.Ядролық қарудың күші тротил эквивалентімен есептеледі. Ең күшті бомба –сутектің күші—50 млн. тротилға тең.

10-15

Жаңа сабақты қалай қабылдағанын

алғашқы тексеру кезеңі:

Білімділік мақсаты:

1. - оқылған материалды оқушылардың дұрыс меңгергенін анықтау;

-алғашқы берілген түсінікте кеткен кемшілікті анықтау;

- кеткен кемшілікті жою жұмыстары;

Аминсірке қышқылының формуласын жаз.

Аминсірке қышқылының мысалында ди-, трипептид түзілу реакция теңдеулерін жазып,пептидтік топты көрсетіңдер.

2-3

Білімді қорытындылау және жүйелеу:

-тапсырмаларды оқушылар өз бетінше орындайтындай дәрежеге жеткізу;

-оқушылар білімі мен сыныптың ерекшелігіне қарай отырып тапсырманың күрделілігін анықтау;

1.Дәптермен жұмыс: 1. 11-ЕТЖ-1 жұмыс істеу. №10-42, 10-43, 10-48 205бет , 11-ДДТ-15

6-7

Білімді тексеру және өз бетінше тексеру кезеңі:

-оқушылардың өтілген материалды қаншалықты дұрыс меңгергенін анықтау;

Оқушылардыңіс-әрекеті мен біліміндегі олқылықтарды анықтау.Кеткен олқылықтардың себебін анықтау.

-оқушылардың өзін –өзі бағалау қабілеттерін дамытуға жағдай жасау.

Өзара тексеру(сұрақтар дайындау: жұппен жұмыс)

3-4

Үй тапсырмасын беру кезеңі:

Білімділік міндеттері:

-оқушыларға үй тапсырмасының берілу мақсаты ,мазмұны шығарылу жолы түсінікті болуын қамтамасыз ету

1. Үй тапсырмасын орындауға берілетін нұсқаулар.

Параграф 28 -оқу, № 3-7- жатт. Жазбаша.(136-бет)

1-2

Сабақ қорытындысын шығару кезеңі.

- жекелеген оқушылар мен сынып жұмысына баға беру.Сабақтың кемшілігі мен қорытындысын шығару. Баға қою.

1-2

Жаңа ұғымдар:

Аминқышқылдары

1-2

1-2