Интеграциялық сабақ "Абай - аудармашы."
Қазақ тілі пәнінің мүғалімі Сағымбаева СЛ.
Орыс әдебиеті пәнінің мүғалімі Жустова Н.А.
Сабақтың тақырыбы: Абай — аудармашы
Тема урока : Абай — переводчик.
Сабақтың мақсаты: Әйгілі ақын, дана Абай туралы толық мағлуматтар беру, Абай өмірін оқуды одан әрі жалғастырып, білімін толықтыруға, ізденушілікке, зерттеушілікке ықпал жасау, бағыт беру; өр түрлі әдіс түрлерін қолдану арқылы оқушылардың екі тілде коммуникативтік мүмкіндіктерін дамыту, сөздік қорын молайту; классикалық поэзия арқылы оқушыларға төлім-тәрбие беру, эстетикалық талғамын байыту.
Цель урока: продолжить работу над анализом произведений Абая, показать своеобразие и художественную ценность творчества Абая, художественные достоинства переводов поэтических произведений А.С.Пушкина и М.Ю. Лермонтова, указать на сложность поэтических переводов с одного языка на другой, определить вклад Абая в процесс слияния казахской и русской литератур; Развитие устной речи, навыков художественного чтения, обогащение словарного запаса ;
Воспитание интереса к предмету, любви к поэзии, воспитание эстетических качеств.
Коррекционная цель урока: сохранение остаточного зрения путем использования цветовой гаммы, специальной гимнастики для глаз Көрнекті қүралдар: И.В.Гетенің, Абайдың, М.Ю.Лермонтовтың портреттері, шығармалары, көрмелік бүрыш, дидактикалық материалдар. Наглядность: портреты И.В.Гете, Абая, М.Ю.Лермонтова, сборники стихотворений, выставка, наглядно-дидактический материал к теме урока. Қолданылатын әдіс-тәсіл: сүрақ-жауап, пікір айту, әңгімелесу, іздену, сын түрғысынан ойлау стратегиялары : Венн диаграмасын толтыру, топтастыру әдісі.
Пәнаралық байланыс:орыс жәнеқазақ әдебиеті, музыка.
Сабақ барысы:
Үйымдастыру кезеңі: оқушыларды топқа бөлу.
I. Қызығушылықты ояту.
Побуждение. Біз әлемге әйгілі қазақ халқының ақыны Абай Қүнанбайүлы және орыс халқының ақыны М.Ю.Лермонтовтың өмірі туралы көп әңгімелегенбіз. Өткен сабақтарда алған білімдеріңді, алдын-ала берілген озық тапсырма бойынша дайындықтарыңды, ойларынды, пікірлерінді жинақтап ассоциативтік карта және кластер қүрастырындар.
- «Абай» (I топ) және «Лермонтов» (II топ) тақырыбы бойынша ойыңызға келген сөздер мен сөз тіркестерін жаза беріңіз. Топ мүшелері ойын қорытып болған соң, жазғанын тақтаға іледі. Топ атынан шыққан оқушылар (спикерлер) Абай және Лермонтов туралы әңгімелейді. Оқушылар Абай аудармаларын мәнерлеп жатқа оқиды
Абай - қазақтың үлы ақыны, сазгер, философ, ірі ағартушы, қазақ әдебиетінің негізін салушы, қоғам қайраткері.
Абай 1845 жылы Семей облысында түған. Әкесі Қүнанбай бай, би, ру басы, Қарқаралы дуанының аға султаны болған. Анасы Үлжан мейірімді, қамқор адам болыпты. Ал әжесі Зере — шежіре. Олар Абайға ертегі, аңыз, әңгіме коп айтатын. Алғашқы білімін ауыл молдадан алған/ Абайдың зеректігін байқаған соң, әкесі оны Семейдегі медресеге берген.
Абай - сан қырлы ақын. Ол - лирик, сатирик, философ, аудармашы, сазгер, психолог. Бүған оның «Күз»,« Қыс,«Болыс болдым мінекей»,«Сегіз аяқ, «Көзімнің қарасы»,«Қара сөздері» тағы басқа шығармалары дәлел болады. Абай - үлы түлға, оның бүкіл өмірі, шығармалары — келешек үрпақ үшін үлгі, өнеге.
Енді Абай туралы жинаған ақпараттарымызды Лермонтовпен салыстыра отырып, екі түлғаның өзіне тән ерекшеліктері мен қасиеттерін тізіп, Венн диаграмасын қүрамыз
ақын аудармашы Гете "Қараңғы түнде тау қалғып" "Қанжар" "Жартас" жалғыздық тақырыбы, табиғат литшкасьі
II. Ой толғау
Реализация Учитель литературы: -Вы отметили, что Абая Кунанбаева и М.Ю.Лермонтова объединяет стихотворение И.В.Гете «Горные вершины спят во тьме ночной» («Қараңғы түнде тау қалғып»), сегодня на уроке мы поговорим об этом шедевре мировой литературы, о величии поэтов прошлой эпохи, о поэтическом переводе.
Все творческое наследие Абая составляет всего один большой объемистый том, куда кроме его собственных произведений вошли и его оригинальные и великолепные переводы, среди которых есть 7 отрывков из поэмы А.С.Пушкина «Евгений Онегин», 29 стихотворений М.Ю.Лермонтова, 11 басен И.А.Крылова, стихи Байрона, Гете, Адама Мицкевича, Бунина, А.А.Дельвига и других. Как видите Абая больше всего привлекала поэзия М.Ю.Лермонтова. -Как вы думаете, почему?
Почему Абай обращается к стихотворению «Горные вершины ...»?
Обоих поэтов объединяет тема одиночества. Почему именно ночь? Да потому что ночь - это вдохновение, ночью человек остается наедине с самим собой.
Работа с текстами.
а) Чтение и анализ стихотворений на русском и казахском языках
б) Определение основной мысли стихотворений.
Подчеркните в тексте слова и выражения, передающие состояние души человека. (Тексты на русском и казахском языках вывешаны на доске)
в) Обращение к лексике. Найдите слова, подтверждающие, что время суток, изображенное в стихотворении - ночь.
(учащиеся подчеркивают слова «спят», «тьма ночная»; "түнде", "үйқыға кетер", " түн басады", "қалғып")
Абайдың аудармасы Лермонтов текстіне ғажап жақын. Ал айырмашылығы зер аларлықтай. Лермонтовта тура түннің, түн ортасының тап өзі, Абайда енді ғана қас қарая бастаған, қалқыған таулар үйқыға бет алған, даланы салбыраған түн басып келеді Лермонтовтың алғашқы шумағында бір ғана етістік ("вершины спят") кездеседі. Абайда "кетер", "түн басады" деген етістіктерге қоса үстеулер бар: "балбырап", "қалғып", тіпті "дел-сал қып" та етістік түрі ғой. Етістік пен етістіктің түрлерін мол пайдалана отырып, Абай өлеңінен түннің баяу, жалғанды түтас қымтай келісі, сабырлы тыныштық аңғарылады. Біз Гете мен Лермонтовтағыдай түнді, түн суретін көріп қана қоймаймыз, сол түннің қалай басқанын көріп, сезінеміз. Гете өлеңіндегі қозғалыссыз, қалтқысыз түн суреті Лермонтовтың қайта баяндауында кеңірек қанат жайып, жандана түседі де, Абай аудармасында әлдеқайда ширақ серпін алады.
Түнді Лермотовша суреттей отырып, ол "қазақ" түнінің, қазақ даласы түнінің жырын айта білген. Абай аудармасында қазақша сөйлеген "Қараңғы түнде" ештеңе де жоғалтпай шыққан. (Герольд Бельгер "Қараңғы түнде тау қалғып...", -"Абай"Д993, №5.)
Можете ли вы объяснить, почему поэты изображают ночь по-разному?
Лермонтов наблюдал за тем, как наступает ночь, я думаю, на Кавказе, где горы высоки и ночь наступает быстро, а Абай - в степи, где ночь наступает медленно.
г) Синтаксическое строение произведений.
Находим сходство в построении предложений
(отрицательнае глаголы: "не пылит", "не дрожат";
"шаң шығармас", "сілкіне алмас".)
д) Анализ техники стихосложения.
-Какое сходство сразу бросается в глаза в
построении всех трех великих творений?
У Лермонтова и Абая сохранена форма: два четверостишия.
Определите, какая рифма в переводах Лермонтова и Абая?
В обоих переводах рифма перекрестная -абаб.
Горные вершины а
Спят во тьме ночной; б
Тихие долины а
Полны свежей мглой; б
Не пылит дорога, а
Не дрожат листы ... б
Подожди немного, а
Отдохнешь и ты. б
Қараңгы тунде may қалгып, а
Үйқыга кетер балбырап. б
Даланы жым-жырт, дел-сал қып, а
Тун басады салбырап. б
Шаң шыгармас жол-дагы, а
Сілкіне алмас жапырақ. б
Тыншыгарсың сен-дагы, а
Сабыр қылсан азырақ. б
е) «Үлылардың үндестігі » ЭТТЫ МӘТІНІМСН жүмыс Оқу, аудару,сүрақтарға жауап беру Абай «Жолаушының түнгі жырын» - қазақ тіліне аударып қана қойған жоқ, оған әуен де берді.
Гете жолаушысының пешенесі бақытты болып шықты. Оның түнгі жырын үлы ақындар Лермонтов пен Абай естіп, әрі қарай көтермелей жөнелді, әрқайсысы оз халқына сергек сезімталдықпен жеткізе білді. Енді міне, ғасырлар мен қиырлар артта қалған кезде де ауыл үстінде ән қалықтайды. Ол ән бейбітшілік пен тыныштықты дәріптейді. Жер бетіндегі жолаушы атаулының жан тілегін, сабыр сәтіне жетем деген үмітін үкілейді.
Особого разговора достойно музыкальное творчество Абая. Его мелодичные песни, созданные на свои же стихи из превосходной любовной и пейзажной лирики популярны поныне.
Послушайте в исполнении учителя музыки нашей школы Кыстаубаевой К.Т. песню "Қараңғы түнде тау қалғып» и романс Рубенштейна на слова Лермонтова «Горные вершины ...»в исполнении учителя школы Лазаренко Е.Г.
III Рефлексия
-Легко ли переводить поэтический текст? -А знаете ли вы поэтов, которые переводили Абая?
Как вы думаете, достаточно ли количество переводов Абая? Почему?
Предлагаем вам наш экспериментальный
авторский перевод стихотворения Абая:
* * *
Жасымда гылым бар деп ескермедім, Пайдасын коре түра тексермедім. Ер жеткен соң түспеді уысыма, Қолымды мезгілінен кеш сермедім.
Построчный перевод: В молодости я не ухватился за знания и не придавал значения их для будущего. Когда спохватился — уже поздно, надо бы пораньше.
Поэтический перевод: Когда был молод, был беспечен И жизнь казалась бесконечна. Учебой мало занимался, Лишь повзрослев, я за нее серьезно взялся. Немного поздно понял я: Учиться надо смолоду, друзья.
IV. Подведение итогов урока. Оценивание.
V. Домашнее задание.
Выполнить построчный перевод стихотворения « Жасымда ғылым бар деп ескермедім» до конца. По возможности попробовать выполнить поэтический перевод.
